Dit artikel is geschreven door Maaike de Vrijer. Zij werkt als klinisch-fysicus audioloog in het audiologisch centrum van Pento.
De vraag of je je gehoor kunt trainen is niet zo eenvoudig te beantwoorden. Een muzikant zal je waarschijnlijk antwoorden dat dat zeker kan. Als je veel muziek speelt en luistert, kun je waarschijnlijk steeds beter de verschillende instrumenten van elkaar onderscheiden en bepaalde nuances horen. Maar dat betekent niet dat je een gehoorverlies ‘weg kan trainen’. Dus hoe zit dat precies?
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen het trainen van je oor (het zintuig), en het trainen van je gehoor.
Elk oor heeft een bepaalde gevoeligheid voor geluid. Bij een mens kun je die gevoeligheid meten door een gehoortest te doen. Daarbij wordt voor elk oor apart gemeten bij welke geluidsintensiteit je een toon van een bepaalde toonhoogte nog nét kan waarnemen: de gehoordrempel. Die gehoordrempel wordt uitgedrukt in decibel (dB). Bij een gehoordrempel van 0 dB is sprake van een normaal gehoor. Heb je een gehoordrempel van bijvoorbeeld 50 dB, dan is sprake van een gehoorverlies. Het geluid moet voor jou dan 50 dB harder worden aangeboden om het te kunnen horen dan voor iemand met een normale gehoordrempel.
En die gehoordrempel kun je níet trainen. Hoe hard je ook je best doet tijdens de gehoortest, als je een bepaald gehoorverlies hebt, zul je niet in staat zijn je gehoordrempel te verbeteren door harder je best te doen. Helaas.. Zoals een atleet zijn persoonlijk record kan verbreken door specifiek te trainen, kan je je gehoordrempel dus niet verbeteren. (Trouwens: soms is het gehoorverlies zelf wél te beïnvloeden, maar dat is een ander verhaal!)
Waarom is die gevoeligheid dan niet trainbaar? Om te begrijpen hoe dat zit, is het goed om iets te vertellen over de werking van het oor en hoe gehoorverlies kan ontstaan.
Je oor en gehoorverlies
Geluid komt je oor binnen via je oorschelp en de gehoorgang. De geluidstrilling wordt aan het eind van de gehoorgang opgevangen door het trommelvlies en via de gehoorbeentjes doorgeleid naar het slakkenhuis. In het slakkenhuis wordt deze trilling op een ingenieuze manier door duizenden minuscule haarcellen omgezet in elektrische signaaltjes die via de gehoorzenuw naar de hersenen worden geleid. Met je hersenen ‘hoor’ je dan het geluid.
Hoe goed elk onderdeel in deze ‘gehoorroute’ werkt, bepaalt de gehoordrempel en of je een gehoorverlies hebt. Grofweg wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten gehoorverlies:
- Gehoorverlies dat zijn oorsprong heeft in de gehoorgang, het trommelvlies of de gehoorbeentjes. Bij dit gehoorverlies wordt het geluid niet goed naar het slakkenhuis ‘geleid’. Dit gehoorverlies wordt daarom ook wel een geleidingsverlies Een prop oorsmeer in je oor, een gat in je trommelvlies of een afwijking aan de gehoorbeentjes, zijn allemaal voorbeelden van oorzaken van een geleidingsverlies. Een zacht geluid dat een goedwerkend oor net wel kan horen, komt hierbij zo verzwakt aan in het slakkenhuis, dat het de haarcellen niet meer in beweging zet en dus niet wordt waargenomen.
- Gehoorverlies dat de oorsprong heeft in het slakkenhuis. Dit wordt ook wel een perceptief of cochleair gehoorverlies genoemd. Bij een perceptief gehoorverlies wordt de geluidstrilling niet goed door de haartjes omgezet in een elektrisch signaal. Dat kan zijn omdat de haartjes al bij geboorte niet goed waren aangelegd of omdat ze door slijtage (ouderdom of lawaai) beschadigd zijn. Pas bij hogere geluidsniveaus geven de haartjes hun signalen nog door aan de zenuw. Hoe meer schade er is, hoe harder het geluid moet zijn voor er een signaal wordt doorgegeven. En helaas: je kunt beschadigde haarcellen niet repareren door te oefenen… Kapot is kapot (wellicht vinden onderzoekers hier ooit een oplossing voor, maar momenteel is dat nog toekomstmuziek).
Gehoor trainen?
Hoe zit dat dan met die muzikant, die zegt dat je je gehoor wel kan trainen?
Zoals ik eerder al zei moet je onderscheid maken tussen je oor en je gehoor. Hoe je geluiden waarneemt en onderscheidt, wordt niet alleen bepaald door je gehoordrempel, maar ook voor een belangrijk deel in je hersenen. Door aandacht te geven aan bepaalde eigenschappen van geluid, kun je je gehoor wel degelijk ‘trainen’, zoals een muzikant. Zo is bijvoorbeeld ook in onderzoek aangetoond dat mensen in staat zijn om opnieuw te leren horen waar geluiden vandaan komen, nadat deze localisatie verstoord was geraakt door een afwijking aan hun oorschelp.
Maar let op: Een belangrijke randvoorwaarde om je gehoor te kunnen trainen is dat je oor wel gevoelig moet zijn voor die geluidseigenschap. Als je oor bijvoorbeeld het zachte getik van de drums niet kan horen in het nummer omdat dit geluid onder je gehoordrempel ligt, zal je dit ook nooit kunnen onderscheiden!
Wachten met hoortoestellen zodat je gehoor niet lui wordt?
Af en toe zie ik op mijn spreekuur slechthorenden die zo lang mogelijk willen wachten met hoortoestellen. Ze zijn bang dat hun gehoor door hoortoestellen alleen maar achteruitgaat en lui wordt. Door geen hoortoestellen te dragen, hopen ze hun oren uit te dagen en ‘fit’ te houden.
Wat deze mensen zich echter niet realiseren is dat je je hersenen niet kunt trainen op wat je niet kunt horen. Vaak is het effect van wachten zelfs tegenovergesteld! Hoe langer je wacht met hoortoestellen, hoe moeilijker het op den duur wordt om nog te wennen aan hoortoestellen.
Wat je wel kunt trainen zijn strategieën om voor je gehoorverlies te compenseren: met name het spraakafzien (liplezen) is daar een mooi voorbeeld van. Extra vervelend dus dat die mondkapjes dat momenteel vaak verhinderen!
In de rubriek ‘Vraag aan mij’, lees je vragen uit de spreekkamer terug die beantwoord zijn door een expert. Deze vragen kunnen heel uiteenlopend zijn, maar hebben altijd betrekking op slechthorendheid. Rondom deze rubriek is een netwerk gebouwd met deskundigen die in de praktijk werken of te maken hebben met mensen die slechthorend zijn.
Heb jij een vraag? Stuur hem in!